Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου είναι βέβαιος ότι η κατοχή θα λήξει σύντομα. Ο ξεριζωμός, οι σπουδές, η πορεία και το όραμα ενός ανθρώπου που βλέπει ότι η Κύπρος δεν είναι μακριά από το να μεγαλουργήσει.

Γεννήθηκα τον Γενάρη του 1959 στο πιο όμορφο μέρος της Κύπρου, τη Λάπηθο της επαρχίας Κερύνειας, τη «μαγική πολιτεία» με μια απίστευτη φυσική ομορφιά, βουνό, θάλασσα, Πενταδάκτυλο. Είναι κάτω από το Κυπαρισσόβουνο, την πιο ψηλή κορυφή του. Ο Πενταδάκτυλος δεν είναι μόνο ένας βιολογικός οικότοπος, είναι η κιβωτός της παράδοσης και της Ιστορίας μας από την μια πλευρά μέχρι την άλλη.

“Από μικρός ήξερα τι θα γίνω”

Ο πατέρας μου άρχισε ως ψωμάς κι εγώ μεγάλωσα μέσα στον φούρνο. Έπειτα, άνοιξε ένα μπακάλικο, έκανε κι ένα σταθμό βενζίνης, πήγαινε πολύ καλά πριν από την εισβολή. Οι γονείς μου δούλευαν σκληρά.

Ξυπνούσαν τα χαράματα. Μετά στην εισβολή, φύγαμε. Η οικογένεια πήγε στη Μόρφου για μερικές μέρες, έπειτα στο Πελέντρι και μετά στη Λευκωσία. Προς τα τέλη του Οκτώβρη, εγώ πήγα στην Ελλάδα, όπου έμεινα για ένα χρόνο σε μια παιδούπολη με το όνομα «Αγία Σοφία», στην Αγριά, ένα χωριό του Πηλίου.

Όταν ήμουν μαθητής, πήρα τέσσερα μεταξένια σεντόνια της μάνας μου, τα έραψα μεταξύ τους, ζωγράφισα πάνω με μπογιά ένα καράβι και μαζί με έναν φίλο τα κρεμάσαμε σε ένα τεράστιο κυπαρίσσι στην κορυφή του Κυπαρισσσόβουνου. Ανέμιζε εκεί σαν σημαία για κανένα χρόνο. Δεν το είπα στη μάνα μου, παρά όταν ήρθαμε πρόσφυγες. Στις σπουδές μου ξεκίνησα με κάποια κενά λόγω της εισβολής και της κατάστασης στο σπίτι.

Όταν επέστρεψα στην Κύπρο, μέναμε 12 άτομα στο ίδιο σπίτι μαζί με τα ξαδέλφια μας. Η μάνα τους είναι αγνοούμενη. Μας έλειπε ο δέκατος τρίτος, ο παππούς μου. Αυτός δεν ήθελε να φύγει, έμεινε εκεί. Αρχικά νομίζαμε ότι πέθανε από μια αδέσποτη σφαίρα, αλλά αργότερα όταν βρέθηκε ο σκελετός του, υπήρχαν δύο σφαίρες στο κεφάλι. Ήταν κανονική εκτέλεση.

Από μικρός ήθελα να γίνω περίπου αυτό που είμαι. Όχι ακαδημαϊκός, αλλά είχα σκοπό να ασχοληθώ με τη Φυσική και με θέματα ηλιακής ενέργειας. Όταν ήμουν 15 χρονών, έκανα μια πορεία 12 ημερών περπάτημα με τέσσερεις φίλους, από τα Λιβερά μέχρι τον Απόστολο Ανδρέα, περπατήσαμε όλη την κορυφογραμμή του Πενταδακτύλου. Όταν φτάσαμε, νόμιζα ότι ήμασταν στο τέλος, αλλά ανακαλύψαμε ότι υπήρχαν ακόμα δύο χιλιόμετρα, όπου ήταν το Κάστρο. Εκεί υπήρχε μια γαλλική αποστολή που έσκαβε τον νεολιθικό οικισμό κι έμεινα μαζί τους για λίγες ημέρες, όπου πήρα τα πρώτα ερεθίσματα για τη Γαλλία.

Φυσική και αρχαιολογία

Να σας πω τους ανθρώπους που θαυμάζω; Κατ’ αρχάς ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Νέλσον Μαντέλα. Από πλευράς επιστήμης, ο φυσικός Πιερ-Ζιλ ντε Ζεν, που πήρε το Νόμπελ το 1991 και με τον οποίο είχα μια καλή γνωριμία. Σας κάνει εντύπωση που έβαλα δύο πολιτικούς κι έναν επιστήμονα; Όχι, δεν θέλω να ασχοληθώ με την πολιτική, κατηγορηματικά όχι. Όταν τελειώσω τη θητεία μου ως Πρύτανης, έχω μια προσφορά για το Berkeley για δύο χρόνια, θέλω να ασχοληθώ με τη φυσική σε συνδυασμό με την αρχαιολογία. Έπειτα, ελπίζω να κάνω ένα χρόνο στο Παρίσι, στο ερευνητικό εργαστήριο του Μουσείου του Λούβρου. Τέλος, θέλω να επιστρέψω στην Κύπρο και να μετατρέψω το εργαστήριό μου σε ένα παρόμοιο εργαστήριο. Η αρχαιολογία με κυνηγάει και την κυνηγώ. Αν δεν ήμουν φουλ φυσικός, θα ήμουν φουλ αρχαιολόγος. Ξέρετε, η Ελλάδα θα μπορούσε να ζει και να μεγαλουργεί μόνο από περιπτώσεις σαν την Αμφίπολη, αντί να επαιτεί σαν περιφρονημένη ζητιάνα. Άνθρωποι που δεν δούλεψαν ποτέ τους σήμερα κυβερνάνε την χώρα.

Πικρή παρένθεση

Η εποχή μας, είναι μια εποχή που θα ανοίξει μεγάλα ιστορικά παράθυρα για τον τόπο και για τον Ελληνισμό γενικότερα. Ο πραγματικός χρυσός μιας χώρας είναι οι άνθρωποί της και ο χρυσός του καθενός μας είναι να αγαπήσουμε πραγματικά αυτό τον τόπο και πάνω εκεί να δουλέψουμε και να κτίσουμε. Οι σημερινές οικονομικές δυσκολίες, τόσο στην Κύπρο, όσο και στην Ελλάδα είναι μια πικρή παρένθεση, η οποία μπορεί να αλλάξει αν αποφασίσουμε να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι. Εδώ υπάρχει μια μεγάλη ευκαιρία. Θεωρώ ότι ζούμε μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή. Το εντυπωσιακό είναι ότι μετά από κάθε πτώχευσή της, η Ελλάδα μεγάλωνε. Κοιτάξτε την Ιστορία. Σήμερα, δεν μπορεί να μεγαλώσει γεωγραφικά, αλλά ο Ελληνισμός μπορεί να αναπτυχθεί στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στην καινοτομία.

Ναι, η καινοτομία είναι μέσα στα οράματά μου για το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Πλέον όμως δεν μπορούμε να μιλάμε για «όραμα», αλλά για κάτι που συμβαίνει. Έχετε υπ’ όψιν σας το project «Χαρουπόδασος». Σε μια μεγάλη έκταση θα φυτευτούν περίπου 40.000 χαρουπιές. Δεν πρόκειται απλώς για ένα δάσος, απλώς για μια βιολογική καλλιέργεια, αλλά και για μια εταιρεία υψηλής τεχνολογίας που θα παράγει ακόμα και παιδικές τροφές με βάση το χαρούπι, με παγκόσμιες εξαγωγές. Το ξέρετε ότι από τότε που ανακοινώσαμε αυτό το project, η αγορά των χαρουπόδεντρων έχει μεγαλώσει πάρα πολύ;

Ο ηγέτης είναι σκάουτερ

Όσοι διαχειρίστηκαν την τύχη αυτού του τόπου από το 1960, έχασαν την ιστορική πρόκληση και ευκαιρία να χτίσουν ένα κράτος με επιτυχία. Από τότε μέχρι σήμερα, η Κύπρος έχει μετατραπεί σε ένα μεγάλο πλιάτσικο. Οι πολιτικοί μας δεν κατάφεραν ποτέ να αποκωδικοποιήσουν σωστά τις διεθνείς εξελίξεις και να βοηθήσουν την Κύπρο να περάσει μέσα από τις συμπληγάδες που έπρεπε. Οι μεγάλοι πολιτικοί είναι αυτοί που ακούν πριν από τους άλλους τα μακρινά χλιμιντρίσματα των αλόγων της Ιστορίας, είχε πει ο μεγάλος Γερμανός πολιτικός Μπίσμαρκ.

Ο σωστός ηγέτης πρέπει να γνωρίζει από όλα: χρηματοοικονομικά, Ιστορία, οικονομία, διοίκηση, νομική, γεωγραφία, τεχνολογία, επιστήμη, αλλά επειδή κανείς δεν μπορεί να τα ξέρει όλα, ο καλός ηγέτης είναι αυτός που ξέρει να διαλέγει συνεργάτες. Είναι ο σωστός διαχειριστής των «beautiful minds». Με ποδοσφαιρικούς όρους, πρέπει να είναι καλός σκάουτερ. Πιστεύω πάρα πολύ σε αυτό που λέμε «emotional intelligence», δηλαδή «συναισθηματική ευφυΐα».

Το μέγεθος μιας χώρας δεν εξαρτάται από το μέγεθος της γεωγραφικής έκτασης ή το μέγεθος του πληθυσμού της. Το μέγεθος μιας χώρας εξαρτάται από το μέγεθος των μυαλών των νέων ανθρώπων της. Όσο λοιπόν αυτά τα μυαλά τα ζυμώνεις και τους δίνεις ανοικτούς ορίζοντες, τόσο περισσότερο μέλλον θα έχει ο τόπος. Σε λίγα χρόνια τα κράτη θα τα συγκρίνουμε με τους αριθμούς ευρεσιτεχνιών και καινοτόμων ιδεών.

Η φράση που αγαπώ πάρα πολύ, είναι αυτό που έχει πει ο Αδαμάντιος Διαμαντής, ο μεγάλος μας ζωγράφος, όταν τελείωσε τον πίνακα «Ο κόσμος της Κύπρου»: ό,τι έκανε ο άλλος με εκατό, ο κόσμος αυτός το έκανε με πέντε, με δέκα, το έκανε όμως πλέρια κι ολοκληρωμένα. Επίσης, αυτό που είχε πει ο Σίμον Πέρες, στα εκατοντάχρονα του Ινστιτούτου Τέχνιο του Ισραήλ: οι παππούδες μας είχαν τη συλλογική σοφία να φτιάξουν το Τέχνιο πριν από το κράτος του Ισραήλ. Το να κατανοεί ο ηγέτης της χώρας τη δύναμη της γνώσης είναι πολύ μεγάλο πράγμα.

Η σκέψη του πρόσφυγα

Οι σταθμοί της ζωής μου: η προσφυγιά, ο δεύτερος, όταν γνώρισα τη γυναίκα μου στη Γαλλία και όταν επέστρεψα στην Κύπρο από τον Καναδά το 1992. Ο τέταρτος θα είναι η επιστροφή μου στη Λάπηθο. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι αυτό θα γίνει σύντομα. Όπως σας βλέπω και με βλέπετε. Σκέφτομαι καμιά φορά αυτό το καταπληκτικό κομμάτι του Σεφέρη, που λέει «Όμως τη σκέψη του πρόσφυγα, τη σκέψη του αιχμαλώτου, τη σκέψη του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια, δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς». Αν πιστεύω στον Θεό ως φυσικός; Εξαρτάται πώς τον ορίζει κανείς. Κατά την άποψή μου θεός είναι η συνείδηση του καθενός μας να κάνει το καλύτερο και το ηθικά σωστό. Σε αυτό ναι, πιστεύω.

Εμείς οι πρόσφυγες είμαστε άνθρωποι που χάσαμε ένα κομμάτι του εαυτού μας. Είμαστε άνθρωποι που κόπηκε η ζωή τους στη μέση. Το σπίτι μου στη Λάπηθο το επισκέπτομαι τακτικά, όταν πήγα την πρώτη φορά δεν βρήκα τίποτα μέσα. Μόνο ένα ερμάρι της μάνας μου, που έχει στην πόρτα χαραγμένες τις γραμμές που έβαζε η μάνα μου για να μας μετράει το ύψος. Δεν το πήρα, είναι εκεί. Το πιο σημαντικό που βρήκα όμως είναι το πού ήταν θαμμένος ο παππούς μου, μέσα στο περιβόλι μας, κάτω από μια λεμονιά που φύτεψε ο ίδιος.

Θα γίνω ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος του κόσμου αν καταφέρουμε να τελειώσουμε με την κατοχή, να ενώσουμε ή να απελευθερώσουμε -όπως θέλετε πείτε το- τον τόπο μας. Η Κύπρος θα ζήσει μια μεγάλη εποχή και θα παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην περιοχή αυτή, πέρα από τα δικά της γεωγραφικά και πληθυσμιακά της όρια. Το πιστεύω ακράδαντα.

*Πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα Σημερινή.