Πριν από λίγες ημέρες ανέβηκε το επεισόδιο της σειράς “Τα Στέκια – Ιστορίες Αγοραίου Πολιτισμού” του Νίκου Τριανταφυλλίδη για τα παλαιοβιβλιοπωλεία. Η συγκίνηση ήταν δεδομένη.  Είδα κάποια από τα βιβλιοπωλεία του Κέντρου που συνήθιζα να επισκέπτομαι επί χρόνια, από φοιτητής, φορτώνοντας δεκάδες βιβλία στη δερμάτινη τσάντα ταχυδρόμου που πάντα είχα κρεμασμένη από τον ώμο, ξοδεύοντας ό,τι είχα πάνω μου εκείνη τη στιγμή και διαβάζοντάς τα εναλλάξ στο δρόμο για το σπίτι (που σύντομο δεν τον έλεγες). Δεν ξέρω πόση δύναμη χρειάζεται ένας αλκοολικός για να μην γίνει ντέφι από τη στιγμή που βρίσκεται μέσα σε μπαρ, εγώ πάντως μπορώ να διαβεβαιώσω ότι σπανίως δείχνω δύναμη αντίστασης μπροστά στον πειρασμό αγοράς μεταχειρισμένων βιβλίων• όλοι ξέρουμε ότι ο αλκοολικός δεν θα μείνει στο πρώτο ποτήρι. Δεν μου συμβαίνει το ίδιο στα κανονικά, μεγάλα βιβλιοπωλεία. Οι υψηλότερες τιμές και η ατμόσφαιρα σούπερ μάρκετ που έχουν υιοθετήσει, παίζουν το ρόλο τους. Όμως έχω καταλήξει ότι αλλού κρύβεται το μυστικό. Στη μυρωδιά.

Το παλαιοβιβλιοπωλείο λειτουργεί σαν αποθήκη μνήμης που μπορεί να μην σου ανήκει, είναι όμως προσβάσιμη σε εσένα και σε κάθε εν δυνάμει πελάτη που περνάει το κατώφλι του. Το βιβλίο ως αντικείμενο έχει από μόνο του στοιχεία φετιχισμού για όσους αγαπούν την ανάγνωση, στοιχεία που για κάποιο παράξενο λόγο οξύνονται μέσα σε αυτούς τους χώρους. Ο χρόνος που περνάει, μοιάζει να παίρνει από το χαρτί όλα τα εμπορικά χαρακτηριστικά και τη σχέση του με το παρόν, προσδίδοντάς του μια φυσιογνωμία που μοιάζει με του γέρου ανθρώπου που έχει φάει τη ζωή με το κουτάλι, που δεν του ήρθαν όλα στρωτά, που έχει να πει ιστορίες πέρα από τα τετριμμένα. Η υγρασία που συνήθως υπάρχει, η κλεισούρα, η μυρωδιά του κιτρινισμένου χαρτιού, η σκόνη που πλανάται στον αέρα και κάθεται πάνω σε εξώφυλλα και ράφια, ο καφές που πίνει ο βιβλιοπώλης. Όλα έχουν τη θέση τους σε ένα έργο εν εξελίξει κι εμείς μπαίνουμε στο ρόλο μυρίζοντας. Και αγοράζοντας.

Οι φετιχιστές του είδους, εμείς που τη βρίσκουμε χαϊδεύοντας και μυρίζοντάς βιβλία, που νιώθουμε τη βιβλιοθήκη του σπιτιού μας ως μήτρα στην οποία επιστρέφουμε συνεχώς παρόλο που εμείς την έχουμε δημιουργήσει (εντοπίσατε την κότα και το αυγό;), που νιώθουμε άβολα σε γυμνά από βιβλία δωμάτια, που διαβάζουμε ακόμα και τα περιθώρια των σελίδων αναζητώντας σημάδια, καταλαβαινόμαστε με τα μάτια όταν έρχεται στην κουβέντα το τι σημαίνει για εμάς το παλαιοβιβλιοπωλείο. Ο πολιτισμός του βιβλίου είναι ίσως το μοναδικό πράγμα που καταφέρνουμε να ανακυκλώνουμε ξανά και ξανά, προσθέτοντας και όχι αφαιρώντας αξία στο αντικείμενο. Το βιβλίο που αλλάζει χέρια είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Έχει προσωπικότητα. Οι σημειώσεις στις μπροστά και στις πίσω σελίδες, οι αφιερώσεις που κάποτε είχαν τη σημασία τους, τα σκισίματα που προδίδουν την απροσεξία, οι τσακίσεις που μαρτυρούν το ρυθμό της ανάγνωσης, τα ονόματα των προηγούμενων κατόχων, οι υπογραμμίσεις και τα σημάδια από καφέ ή λάδι ή οτιδήποτε άλλο, όλα αυτά συγκροτούν έναν μικρό σύμπαν που παύει όταν παίρνεις τα χέρια σου από πάνω του, μα σχηματίζει μαύρες τρύπες και σκουληκότρυπες μέσα στα παλαιοβιβλιοπωλεία, μεταφέροντάς σε άλλους χωροχρόνους και μαγνητίζοντάς σε με μια έλξη μεταφυσική. Είναι σοβαρό γιατρέ μου.

Το μεταχειρισμένο βιβλίο, αγορασμένο από δεύτερο ή τρίτο χέρι, έχει μνήμη και θέλει να τη διηγηθεί. Μην το πετάτε, ελευθερώστε το. Σίγουρα κάποιος άλλος το χρειάζεται. Κάποιος από εμάς.